Μια Ημέρα με τον Γιάν Μποκ

Θεωρείται ο σημαντικότερος καλλιτέχνης περφόρμανς στον κόσμο και σίγουρα ένας από τους πιο εκκεντρικούς. Προ ημερών επισκέφθηκε την Αθήνα και επέλεξε ένα λεωφορείο για την επικείμενη «εμφάνισή» του στους δρόμους του κέντρου
του Αυγουστίνου Ζενάκου

Εξω από το Arsenale, τον χώρο όπου φιλοξενείται η μεγάλη διεθνής έκθεση της Μπιενάλε της Βενετίας, πριν από τρία χρόνια, έψαχνα απεγνωσμένα να βρω λίγο νερό. Σε ένα πεζούλι είδα έναν νεαρό να κάθεται και να βαριανασαίνει, σαν να έκανε ασκήσεις αναπνοής. Καθώς περνούσα από δίπλα του με ρωτάει: «Τι γίνεται;». Εξεπλάγην, με τον τρόπο που εκπλήσσεται κανείς από την «καλοσύνη των ξένων». «Καλά» του είπα. Και αμέσως έβγαλε από την τσέπη του ένα δοχείο και άρχισε να πασαλείβει το πρόσωπό του με μια παχιά, γκρίζα πάστα.
Λίγη ώρα αργότερα τον είδα πάλι, εν μέσω ενός απίστευτου σκηνικού με κατασκευές, υφάσματα, τεράστιες παράλογες και άχρηστες μηχανές, να παλεύει με έναν ακόμη, σε κάτι που θύμιζε διασταύρωση όπερας, βουβής κωμωδίας και θεάτρου του παραλόγου. Επρόκειτο για την performance με τίτλο «Zero Hero» που εκτίναξε τον Γιον Μποκ στα ύψη της διασημότητας ώστε σήμερα να θεωρείται ίσως ο σημαντικότερος καλλιτέχνης performance στον κόσμο.
Ο Μποκ χρησιμοποιεί τα γλυπτά του ως σκηνικά για τις performances του, τις οποίες ονομάζει «διαλέξεις». Οι «διαλέξεις» αυτές δανείζονται στοιχεία τόσο από τις εικαστικές τέχνες όσο και από το θέατρο. Ενα μείγμα ψευδοεπιστήμης και αισθητικού και πολιτικοκοινωνικού σχολιασμού, τα έργα του Μποκ αψηφούν τη λογική. Συνήθως ακόμη και η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι επινοημένη, ένα ποιητικό συμπίλημα λέξεων και φράσεων που περισσότερο δημιουργούν μια φρενήρη ατμόσφαιρα παρά βγάζουν κάποιο κυριολεκτικό νόημα. Οποιος δεν έχει δει performances του είναι αδύνατον να φανταστεί την έντασή τους, τον απόλυτο τρόπο με τον οποίο απορροφούν τον θεατή.
Από τότε ονειρεύομαι να δω μια performance του Γιον Μποκ στην Αθήνα. Και, συζητώντας με τους δύο συνεπιμελητές μου, Ξένια Καλπακτσόγλου και Poka-Yio, που μαζί σχηματίσαμε την επιμελητική τριάδα ΧΥΖ, διαπιστώσαμε ότι το όνειρο, για άλλη μία φορά, ήταν κοινό. Χρειάστηκε ωστόσο να περάσουν δύο χρόνια ώσπου να κατορθώσουμε να τον συναντήσουμε στο Βερολίνο, νύχτα, σε ένα καφέ. Του προτείναμε να διοργανώσουμε μια αναδρομική των ταινιών του στην Αθήνα, όπου το κοινό δεν είχε μέχρι στιγμής μεγάλη επαφή με το έργο του. Συμφώνησε, καθ' ότι είχαμε ήδη προβάλει μια ταινία του στην 1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007 και έτσι γνωρίζαμε, αν μη τι άλλο, καλά τη δουλειά του. Του είπαμε όμως ότι αυτό που πραγματικά θα μας ενδιέφερε θα ήταν, εκτός από την αναδρομική, να διοργανώσουμε και μια performance.
«Ενα λεωφορείο» ήταν τότε η πρώτη του σχεδόν φράση. Τον κοιτάξαμε με απορία. «Θα το κάνω» μας είπε. «Αλλά θα το κάνω πάνω σε ένα λεωφορείο. Θα καλέσουμε τον κόσμο και εγώ θα δώσω μια performance όσο το λεωφορείο θα κινείται μέσα στην Αθήνα».
Πέρασε ένας ακόμη χρόνος από εκείνη τη συζήτηση αλλά προχθές, επιτέλους, κατεβήκαμε με τον Γιον Μποκ στο αμαξοστάσιο της Ανθούσας για να διαλέξουμε λεωφορείο. Με την εξαιρετική φιλοξενία του διευθυντή εκεί, σταθήκαμε σε αυτή την τεράστια έκταση ανάμεσα στα διάσπαρτα λεωφορεία και λύσαμε όλες τις απορίες του Γιον και τις δικές μας. Μια performance δεν είναι απλό πράγμα. Πώς θα συντονιστεί; Πότε θα έρθει το συνεργείο κινηματογράφησης; Από πού θα πάρουμε ρεύμα; Μπορούμε να συνδέσουμε φώτα με την μπαταρία του λεωφορείου; Τα ακριβή μέτρα ποια είναι και πώς θα είναι ο καλλιτέχνης ορατός από όλους τους θεατές/επιβάτες; Τι θα γίνει αν το εξωτερικό φως είναι πολύ δυνατό ενώ το εσωτερικό πολύ αχνό; Πόση ώρα χρειάζεται για να αποσυσκευασθεί το σκηνικό; Αρκούν δύο συντονιστές; Μήπως τρεις;
Πίσω στο αυτοκίνητο ο Γιον ήταν χαρούμενος. «Καλό λεωφορείο» μονολογούσε. Και ξεκινήσαμε να οδηγούμε μέσα στην Αθήνα για να επιλέξουμε τη διαδρομή που θα ακολουθήσει το λεωφορείο. «Πολλές γωνίες» μου λέει σε μια στιγμή.
«Τι εννοείς;» τον ρώτησα.
«Η Αθήνα είναι γεμάτη γωνίες» μου είπε. «Ολα είναι είτε κάθετα είτε οριζόντια, τετράγωνα, σαν κουτιά».
Στο Σύνταγμα σταματήσαμε για να επιλέξουμε την αφετηρία του λεωφορείου. Μπροστά σε ένα περίπτερο ο Γιον κοίταζε τα τουριστικά αγαλματάκια. «Ποιος είναι αυτός;» με ρωτάει.
«Ο Ιπποκράτης» απάντησα.
«Είναι διάσημος;».
«Βεβαίως. Ο πατέρας της Ιατρικής, δεν έχεις ακούσει;».
«Γιατρός; Ποιος ενδιαφέρεται για τους γιατρούς; Τον Σωκράτη θέλω, δεν υπάρχει ο Σωκράτης;».
Αγοράσαμε έναν Σωκράτη. Αλλά καθώς περνούσαμε από το Σύνταγμα και συνεχίσαμε στην Πανεπιστημίου, ο Γιον σκοτείνιασε. «Αυτά δεν μου αρέσουν. Είναι πολύ καινούργια. Πολύ καλοφτιαγμένα». Κατάλαβα ότι αναφερόταν στα ξενοδοχεία, στην πλατεία Συντάγματος. Συνέχισα λοιπόν ως την Ομόνοια και ακόμη πιο κάτω, πέρασα την πλατεία Καραϊσκάκη και μπήκα στο Μεταξουργείο.
«Εδώ μου αρέσει» αναφώνησε καθώς βγήκαμε στην οδό Πειραιώς και συνεχίσαμε προς τα κάτω. «Εδώ τα βλέπεις όλα μαζί» συνέχισε. «Προπολεμικά, κτίρια του '70 και σύγχρονα, το ένα δίπλα στο άλλο, διαφορετικά ύψη, το ένα έχει μάρμαρο, δίπλα ένας γκρεμισμένος τοίχος από πέτρα και μετά, πιο κάτω, ατσάλι και γυαλί. Πάλι γωνίες».
Λίγο λίγο διαλέξαμε τη διαδρομή για το λεωφορείο και καταφύγαμε στον κινηματογράφο Μικρόκοσμο, στη λεωφ. Συγγρού, όπου θα γίνει η αναδρομική παρουσίαση των ταινιών του, για να πιούμε έναν καφέ προτού ο Γιον φύγει πάλι, με την ανεκτίμητη βοηθό του, την Πέγκι, για το αεροδρόμιο. Μία ημέρα όλη όλη. Τώρα πρέπει να πάει ως την Κορέα για μια ταινία του που κάνει πρεμιέρα στη Σεούλ. Και έπειτα από δύο εβδομάδες, ξανά πίσω στην Αθήνα, όπου το λεωφορείο του θα τον περιμένει - γεμάτο θεατές αυτή τη φορά. Ηθελα να δω, όμως, μήπως στο μεταξύ υπήρχε περίπτωση να συμπέσουμε στη foire σύγχρονης τέχνης του Λονδίνου, το περίφημο Frieze, το οποίο ξεκινά τούτες τις ημέρες.
«Αχ, όχι, δεν θα πάω» μου είπε. «Αν και θα ήταν ενδιαφέρον αυτή τη χρονιά, με την κατάσταση που επικρατεί». Και χαμογέλασε πονηρά.
«Εννοείς την οικονομική κρίση;» ρώτησα.
«Χε, χε, χε» γέλασε. «Ισως τώρα υπάρχει λίγος χώρος για την τέχνη. Ουπς, δεν μπορείτε να αγοράσετε, πρέπει λοιπόν μόνο να τα δείτε».
«Τα τελευταία χρόνια» είπα «η κατάσταση είχε πράγματι ξεφύγει από κάθε λογική στη σύγχρονη τέχνη. Οι τιμές ήταν ασύλληπτες».
«Ναι» μου είπε. «Το σώμα ήταν άρρωστο, κατάκοιτο. Και όπως ήταν άρρωστο, είναι σαν να ήρθε κάποιος τώρα και να του ξερίζωσε και το χέρι! Καταπληκτικό».
Η performance του Γιον Μποκ σε αστικό λεωφορείο θα διεξαχθεί στις 29 Οκτωβρίου. Θα επαναληφθεί τέσσερις φορές, στις 12.00, 13.30, 15.00 και 16.30. Αφετηρία: οδός Οθωνος, Σύνταγμα. Είσοδος ελεύθερη. Θέσεις περιορισμένες / κρατήσεις απαραίτητες. Για κρατήσεις: 210 5232.222 και xyz@xyzprojects. com. Η αναδρομική ταινιών του Γιον Μποκ θα διεξαχθεί στον κινηματογράφο Μικρόκοσμος (λεωφ. Συγγρού 106, τηλ. 210 9215.305) από τις 30 Οκτωβρίου ως τις 5 Νοεμβρίου. Ωρες προβολών: 19.00 και 21.00 καθημερινά.

Πρόγραμμα και πληροφορίες: http://www.xyzprojects.com/.

Το ΒΗΜΑ, 19/10/2008 , Σελ.: C06